Bulat¹(wootz, dımışki pota çeliği) ile ilgili görüş ve kavrayışımın literatürde yaygın olarak ifade edilenden biraz farklı olduğunu daha en baştan ve önemle vurgulamak istiyorum. Bulat yapım teknolojisini anlamaya çalışırken yüzlerce örnek ürettim, bulabildiğim tüm kitap ve makaleleri okudum ve günümüzde bulat ile ilgili görüşlere egemen olan birtakım "mitler" (onları bu şekilde adlandırıyorum) bulunduğu sonucuna vardım:

Mit #1: Bulat çeliğinin daima sıradışı nitelikleri vardır.
Mit #2: Gerçek bulat sadece ve sadece Hindistan'da üretildi.
Mit #3: Bulat daima yalnızca en tecrübeli ustalarca yapılırdı.
Mit #4: Bulat yapımının sırrını yalnızca birkaç usta biliyordu.
Mit #5: Bulat yapım sanatı Ortaçağ döneminde kayboldu.
Mit #6: Anosov² bulat yapım sırrını yeniden keşfetti.
Mit #7: Wootz her zaman bulat ile eş anlamlıdır.
Mit #8: Bulat desenlerinin oluşturan yalnızca dendrit yapılardır.
Mit #9: Bulat, üzerinde çalışılması çok zor olan ve işlenmesi çok uzun zaman alan bir çeliktir.

Büyük olasılıkla daha başka mitler de vardır, ancak şimdilik en yaygın olarak bilinenler bunlar. Bu mitlerin hiçbiri doğru değil. Dahası, bunlar bulat hakkındaki gerçeklerle doğrudan çelişiyorlar. Bulat teknolojisini arayış sürecimde, birtakım soruları yanıtlamaya çalışırken bazı mantıksal varsayımları izledim. Bu teknoloji:

1. Görece basit ve her coğrafi konumdaki usta tarafından tekrarlanabilir olmalıydı.
2. Tekrarlanabilir bir kalite seviyesi ve tatmin edici bir üretim hacmi sunmalıydı.
3. Uygun çelik bileşimini elde etmek için ısıl çevrim ve benzeri herhangi bir ek işleme gereksinim olmaksızın, potadan çıktığı haliyle yüksek karbonlu çelik sağlamalıydı.
4. Üretimin yapıldığı yörede mevcut olan herhangi bir cevher ve hammaddenin kullanımına imkan vermeliydi.
5. Potanın içerisinde gerçekleşen fiziksel ve kimyasal işlemlerde herhangi bir gizem bulunmamalıydı. Daha doğrusu, tüm bu işlemler metalbilimin modern fizik ve kimyası açısından kolaylıkla açıklanabilir olmalıydı.

Örneğin, yukarıda bahsedilen mantığa göre, dengesiz kristalleşme esnasında gerçekleşen dendrit sıvılaşma, düşük kalitede külçe oluşumuna yol açtığı için arzu edilmeyen bir işlemdir. Başka bir deyişle, külçede dendrit yapıların oluşumundan kaçınılmalıdır. Bir metalbilimci açısından bakıldığında, dendrit külçe çalışmak için iyi bir başlangıç değildir ve mümkünse daha kaliteli bir külçeyle değiştirilmelidir.

Pota çeliği üretimi denemelerim sonucunda, kaliteli çeliğin tüm gereklerini karşılayan bir yöntem ortaya koydum. Dahası, bu teknoloji eski kesici silahlarda görülen her türden deseni tekrar oluşturabilmeye de imkan veriyor. Çoğu modern araştırmacı ve usta, bulat yapımı için aralarında bazı farklılıklar olmakla birlikte, tek bir işlem düşünürler: Pota, bulunabilen en saf demir, çelik ve eritkenle doldurulur, gaz çıkışı için küçük bir açıklık bırakılarak kapatılır ve önceden belirlenmiş bir süre boyunca, arzulanan sıcaklıkta tutulur.

Oysa ki, pota çeliği üretmek için yukarıda bahsedilenden oldukça farklı birkaç yöntem daha bulunmaktadır. Bu yöntemlerden bazıları yüzey desenleri oluşturur, bazıları oluşturmaz. Bunların hepsini değilse de, birçoğunu denedikten sonra ortaya koyduğum yöntem, elde kullanılan 2 kg.lık bir çekiçle ve ısıl çevrim olmaksızın desenli pota çeliği yapımına olanak sağlıyor. Bu yöntem, Resim 1-3'te örneklerini görebileceğiniz, neredeyse siyah denebilecek kadar koyu bir arka planda düzgün beyaz hatlar içeren, tekrarlanabilir desenler ortaya çıkarıyor.

Sonraki birkaç resim, külçenin işlenmesindeki farklı yaklaşımların sonuçları olan desen farklılıklarını ortaya koyuyor. Resim 4'te üstteki örnek "gül çiçeği" desenini, alttaki ise "kurt dişi" adı verilen küçük basamakları gösteriyor.

Eski çağlarda çok arzulanan ve saygı duyulan "Muhammed’in Merdiveni" isimli desene, yalnızca kalitesi ve yoğrukluğu en yüksek olan çelikle ulaşılabilirdi. Külçe, arzulanan doğrultuda hızla esneyebilmesi için, yanlarından kesilir ve/veya preslenirdi. Bu işlem, ustanın büyük ölçekli mekanik bir çekicinin olmadığı zamanlarda, kılıç yapımı için gerekli olan uzun çelik parçasını hızlıca üretebilmesini sağlardı. Çelik külçesindeki yapıların doğrultularının değişmesinin bir sonucu olarak, "dalgaların" tepe ve diplerinin desenleri farklı olurdu. Başka bir deyişle, bu çeliğe sadece bakarak bile, bunun yüksek karbonlu, gevrek olmayan, ama yine de sert bir çelik olduğu söylenebilirdi (Resim 5).

Ancak, bu en çok arzulanan desen sıklıkla da taklit edilirdi. Bu durumda, düşük kaliteli çelik külçe kat kat açılmaz, bunun yerine çeliğin yüzeyinden şeritler kesilip çekiçlenerek istenilen sayıda basamaklı bir merdiven yapılırdı (Resim 6).

Her ustanın kendi üretim yöntemini özel deseniyle birlikte benzersiz yapmaya çalışmasının da bir sonucu olarak, desenli pota çeliği üretimi için birden fazla teknolojinin birlikte var olma olasılığı da tabii ki vardır. Büyük ustaların ve eserlerinin ünü nesilden nesile aktarılmıştır ve iyi bir kılıcı takdir edebilenlerce hala hatırlanmaktadır. Isfahanlı Asadullah (XVII. yüzyıl) da bu ustalardan biridir ve Resim 7 onun tarafından yapılmış bulat çeliğinden bir kılıçtaki deseni göstermektedir. Bu kılıç özel bir koleksiyondadır ve resim sahibinin izniyle yayınlanmıştır.